EL VERBO
                    FİİL

    Bir hareketi,bir olayı veya bir durumu ,zaman ve kişiye  bağlayarak ifade eden kelimelere "el verbo"(fiil)denir.

        A.CLASES DE VERBOS
        (FİİL ÇEŞİTLERİ)

  İspanyolca'da fiiler,anlamları veya  kulalnılış şekillerine göre birçok gruplara ayrılır.Bunları şöyle özetleyebiliriz:

   1)Verbos transitivos(Geçişli Fiiler):İfade edilen eylemin tamamlayıcı bir unsuru gerektirdiği  ve bu sebeple,eylemin özneden başka  bir kişi veya  şeye  yöneldiği fiilerdir.Bu gibi fiilerde  eylem özneden başlar ve bir başka  kişi veya şeyle sona erer.Eylemin başlangıç nesnesi  olan  özneye"agente"(fail),eylemin bitiş noktası olan kelimeye  de "complemento directo"(düz tümleç) denir.

Örnek:Leo  un libro.(Kitap okuyorum.)
(leer algo:bir şey okumak)

  Doy  una limosna.(Sadaka veriyorum.)
 (dar algo:bir şey vermek)

2)VERBOS INTRANSITIVOS(Geçişssiz Fiiler):
 
 İfade edilen eylemin özneden başka bir kişiye  veya şeye geçmediği fiilerdir.Bir başka deyişle,yapılan eylemin başka bir unsurla doğrudan doğruya  bir ilişkisi yoktur.

Örnek:morir:ölmek
dormir:uyumak

  fiiler arasındaki geçişli-geçişsiz farkı,bazı hallerde,fiilin kullanılış şekline bağlıdır.Mesela,"estudiar"(ders çalışmak)fiili,tümleç alıp almamasına göre geçişli veya geçissiz olabilir.

Örnek:Estudie.(ders çalıştım.)(geçişsiz)
Estudie la leccion.(Dersi çalıştım.)(geçişli)

  Bazı geçişsiz fiiler de,bir tümleç alıp  anlamını kuvvetlendirrek geçişli fiil gibi kullanılabilir.

Örnek:Dormi(Uyudum.)(geçişsiz)
Dormi un sueno tranquilo.(Sakin bir uyku uyudum.)(geçişli)

3)VERBOS PRONOMINALES(Zamirli fiiler):Kişi zamirlerinin "atona" şekilleriyle(me,te,se,nos,os) birlikte   kulalnılan  bu fiiler iki çeşittir:

a)VERBOS REFLEXIVOS(Dönüşlü fiiler):"La mujer lava la ropa."(Kadın,çamaşır yıkıyor.)cümlesindeki "lava" fiili,özne(mujer) ile  bir başka varlık(ropa) arasında ilişki kuran geçişli( bir fiildir.Ancak,öznenin ayptığı eylem kendisine  dönerse,yani ahreketi yapan ve ahreketin yöneldiği kişi aynı olursa,"La mujer "se" lava."(Kadın yıkanıyor.) dmemiz gerekir.Bu durumda  fiil artık"transitivo" değil "reflexivo"dur.

  İspanyolca'da birçok  dönüşlü fiil bulunduğu gibi,fiilerin birçoğu da dönüşlü olarak kullanılabilir.yani,bir fiilin anlamı,kişi zamirleriyle birlikte kulalnılıp kullanılmmasına gör edeğişir ve aynı fiil geçişli veya  dönüşlü olabilir.

Örnek:casar:evlendirmek
casarse:evlenmek

desparter:uyandırmak
desparterse:uyanmak

levanter:kaldırmak
levantarse:kalkmak

b)VERBOS RECIPROCOS(İşteşlik fiileri):Eylemin iki veya daha fazla özne tarafından karşılıklı yapıldığını göstermek üzere kişi  zamirlerinin"atona" şekilleri ile birlikte kulalnılan fiilerdir.

Örnek:Los alumnos se saludaron.
(Öğrenciler selamlaştılar.)
(saludarse:selamlaşmak)

Los presidentes se odian.
(Başkanlar birbirlerinden nefret ediyorlar.)
(odiarse:Birbirinden nefret etmek)

Los ninos se pelearon.
(Çocuklar dövüştüler.)
(pelearse:dövüşmek)

   Bunlardan başka,kulalnışları veya anlamları  bakımından fiileri  şu gruplara  da  ayırabiliriz:

a)VERBOS IMPERSONALES(Kişisiz zamirler):Öznesi belli olmayan fiilerdir.

Örnek:Se dice(deniyor,derler ki,söylendiğine göre)
Se dice que vendra.(Geleceğini söylüyorlar.)

b)VERBOS UNIPERSONALES(Tek kişili zamirler):Sadece  üçüncü  tekil kişilerde ve filimsilerde(mastar,ulaç ve ortaç) kulalnılan fiilerdir.

Örnek:Llover(yağmur yağmak)nevar(Kar yağmak)

c)VERBOS INCOACTIVOS(Başlama fiileri):Başlamakta olan fiileri  ifade eden fiilerdir.

Örnek:amanecer(şafak sökmek)

d)VERBOS FRECUENTATIVOS(Tekrarlama fiiler):

d)VERBOS FRECUENTATIVOS(Tekrarlama fiiler):Tekrar edilen eylemleri ifade eden fiilerdir.Örnek:balbucear:kekelemeke)

e)VERBOS REGULARES(Kurllı Fiiler):Zaman çekimlerinde kökleri değişmeyen ve normal zaman takılarını alan fiilerdir.

f)VERBOS IRREGULARES(Kuralsız fiiler):Zaman çekimlerinde kökleri  herhangi bir  değişikliğe   uğrayan veya  normal zaman takılarını almayan fiilerdir.

g)VERBOS DEFECTIVOS(Eksik Fiiler):bazı şekilleri kullanılmayan  fiilerdir.      

VERBOS  AUXILIARES(Yardımcı Fiiler)  "He invitado"(davet ettim) ve "estoy invitado"(davet edildim.) fiilerinde   yapılan eylem "invitar"(davet etmek) olmakla beraber,"haber"(malik olmak) ve "estar" (olmak-imek)(bazı hallerde "ser") fiilerinin "he" ve  "estoy" şekillerine d e rastlalarız.Bazı zaman ve  şekillerin ifadesinde asıl  fiili tamamlayan bu fiilere  "verbos auxiliares" denir.  FORMAS SIMPLES y  FORMAS  COMPUESTAS -Basit ve Bileşik Fiil Şekilleri-   
Yardımcı fiiler dolayısısıyla,fiiler şekil bakımından  iki gruba ayrılır:FORMA SIMPLE(BASAİT ŞEKİL),fiilin tek kelimeden ibaret  olmasıdır.("invite:davet ettim." gibi)
FORMA COMPUESTA(bileşik şekil),fiilin   yardımcı bir  fiile  birlikte kuallanılmasıdır.("He invitado:davet ettim.);estoy invitado:davet edildim.) gibi.

B)ELEMENTOS DE LA FORMA  VERBAL
(Fiili  Meydana   Getiren Unsurlar)

Her  fiil iki  kısımdan oluşur.

a)Raiz(kök):Fiilin  mahiyetini  gösteren teme unsur olup  bütün çekimlerde aynen veya fonetik  kuralalr  bakımından bazı harf  değişiklikleriyle görülen kısımdır.

Örnek:canta(şarkı söylemek):infinitivo(mastar)
cant-(şarkı söyle-):raiz(kök)

b)Desinencia(takı):Fiilin zaman ve kişisini  göstermek üzere köke eklenen takılardır.

Örnek:cantare(şarkı söyleyeceğim.)
cant-raiz(kök)
-are:desinencia(takı)

     Fiil  çekimlerinde fiilin köküne iki çeşit takı eklenir:
a)Desinencias temporales(Zaman takıları):Eylemin hangi zamanda yapıldığını göstren takılardır.
b)Desinencias  personales:(kişi takıları):Eylemin  kimin tarafaından yapıldığını  göstren takılardır.Bunlar aşağıda gösterilmiştir.


           Singular                        Plural

1)             -                                   mos

 2)            s                                  is

3)             -                                    n

Örnek:comes(yiyorsun):"comer" fiilinin şimdiki zamna,ikinci tekil kişi şekli

com:raiz
-e-    :desinencia temporal
-s     :desinencia personal

    Bir  fiilin mastar şeklinde(infinitivo),kök ayrıldıktan sonra geriye kalan  takıya da  "caracteristica verbal"(fiilin  özelliği),kök ayrıldıktan sonra  geriye kalan takıya  da desinencia  de infinitivo(mastar takısı) denir.

   İspanyolca'da fiiler,fiil özelliği veya mastar takısı bakımından üç gruba  ayrılır:

   PRIMERA CONJUGACIONBirinci Çekim):Fiil özelliği -a- ve mastar takısı -AR olan fiiler.

Örnek:hablar(konuşmak)

SEGUNDA  CONJUGACION(İkinci Çekim): fiil özelli -e- ve  mastar takısı  -ER olan fiiler.

Örnek:meter:koymak

TERCERA   CONJUGACION(Üçüncü Çekim):Fiil özelliği -i- ve mastar  takısı -IR  olan fiiler.
Örnek:partir:ayrılmak


 C)NUMEROS DE LOS VERBOS(Fiilerde Sayı)

  Fiil çekimleri de,diğer  birçok  kelime  çeşidi  gibi,teklik ve çokluk   gözönün e alınarak yapılır.Yani eylemin  bir  veya  daha  fazla olamsına göre fiil şekil değiştirir  ve fiil çekimleri "singular ve plural" olarak ikiye  ayrılır.Yukarıda  gördüğümüz kişi takıları(desinencias personales,bu şekil değişikliğind ekulalnılan gerekli bir unsurdur.

Örnek:ama(seviyor)
aman(seviyorlar)


  D)PERSONAS  DE LOS VERBOS
  (Fiilerde Kişi)

   Fiil çekimleri,tıpkı şahıs  zamirleri gibi üç tane tekil ve üç tane çoğul olmak üzere altı şekilde görülür.
  İspanyolcada kişi zamirleri fiile  birlikte   her zaman kullanılmaz;öznenin özellikle  belirtilmesi grekmiyorsa kişi zamirinin   kulalnılmasına  grek yoktur.Çünkü,fiilin kişi takısı eylemin kimin tarfaından yapıldığını yani özneyi zaten açıkça  belirtmektedir.

E)CONJUGACION(FİİL ÇEKİMİ)

 Kişi,sayı ve zaman  gösteren çeşitli takılar vasıtasıyla bir fiilin  girebileceği şekillerin tamamına İspanyolca'da "conjugacion"(çekim) denir.

 F)VOCES VERBALES(Fiilerde Çatı)
   Eylemin  özne tarafından mı yapıldığını,yoksa  öznenin mi eylemden  etkilendiğini gösteren duruma  "la voz  verbal"(fiil çatısı)denir.Fiilin özneye  göre   geçirdiği bu değişiklik  şu iki çatıyı meydana  getirir.

1)La voz actia(etken çatı):Fiilin normal şeklidir ve eylemin özne tarafından yapıldığını gösterir.

Örnek:Invito(Davet ediyorum.)

2)La voz pasiva(edilgen çatı):Eylemin özne tarafından yapılmadığı,ancak öznenin eylemden etkilendiği bu durumda  fiilin özel bir çekimi yoktur;yardımcı fiil ve  asıl fiilin  ortaç şekli(participio) ile yaplır.

Örnek:Estoy invitado(Davet edildim,davetliyim.)

G)MODOS VERBALES(FİİL KİPLERİ)
 
   Fiilerin konuşan  kimse açısından değişik şekillerde kulalnılmasına"modo"(kip) denir.İspanyolca'da  fiil çekimleri  dört kipe  ayrılır.

1)INDICATIVO(HABER KİPİ)
Fiilin gösterdiği eylem gerçekten yapılmış,yaplılıyor veya yapılacaksa  bu kip kulalnılır Yani KONUŞAN KİMSE EYLEMİN YAPILDIĞINI,YAPILMAKTA OLDUĞUNU VEYA YAPILACAĞINI "haber  vermektedir."

Örnek:amo(seviyorum.)
ame(sevdim)
amare(seveceğim)

2)SUBJUNTIVO(DİLEK KİPİ)

  Fiilin gösterdiği  eylem henüz yapılmamış olup bir isteğe bağlıysa veya yapılması şüpheli ise ya  da muhtemel ise bu kip kulalnılır.

Örnek:venga(gelse,gelsin)
haya venido(gelmiş olsa,gelmiş olsun)
hubiere venido(gelmiş olsaydı)

3)IMPERATIVO(EMİR KİPİ)

  Eylemin yapılmasını emretmek için bu kip kulalnılır.yani konuşan kimse,eylemin yapılıp yapılmayacağını  bilmemekte ancak aypılmasını istemekte ve emretmektedir.
Örnek:ven(gel)

 POTENCIAL/CONDICIONAL(Şart Kipi)
 Fiilin gösterdiği eylem şarta bağlı  bir  siteği ifade ediyorsa  bu kip kulalnılır.

Örnek:Si viniese,hablariamos.
(Eğer gelseydi konuşurduk.)

 H)TIEMPOS VERBALES
     Fiil Zamanları

  Fiil zamnaları  şu iki duruma göre tespit edilir:

1)EYLEMİN ZAMANI:Yani eylem geçmiş zamanda mı(pasado),şimdiki zamanda mı(presente),yoksa gelecek zamanda mı(futuro) meydana gelmektedir?

2)EYLEMİN BİTİP BİTMEDİĞİ:Yani geçmiş,şimdiki ve gelecek zamnalar içinde eylem devam ediyor mu(imperfecto) yoksa yapılıp bitmiş midir(perfecto)?

   Tammalanmamış eylemler(Imperfecto) basit zmanları(tiempos simples);tammalanmış eylemler(perfecto)  de bileşik zamanları (tiempos compuestos) oluşturur.

 

İSPANYOLCA’DA  FİİL ÇEKİMLERİNİN ZAMANLARI

IMPERFECTOS (Tamamlanmamış)	PERFECTOS (Tamamlanmış)
1) INDICATIVO                                                            HABER KİPİ
1)PRESENTE Şimdiki veya Geniş Zaman	1)Preterito Indefinido  -dili Geçmiş Zaman
2)Preterito Imperfecto Şimdiki zamanın Hikayesi	2)Preterito Perfecto Yakın Geçmiş Zaman
3)Futuro Imperfecto   Gelecek Zaman	3)Preterito Pluscuamperfecto -mişli Geçmişin Hikayesi
	4)Preterito Anterior -mişli  Geçmişin Hikayesi
	5)Futuro Perfecto Gelecekte  Geçmiş Zaman

 

 

2)SUBJUNTIVO                                                                  DİLEK KİPİ
1)PRESENTE Şimdiki  Zaman	1)Preterito pERFECTO          Hikaye
2)Preterito Imperfecto    Geçmiş Zaman	2) Preterito Pluscuamperfecto          Rivayet
3)Futuro Imperfecto    Gelecek Zaman	3) Futuro Perfecto      Gelecek Zaman

 

3)IMPERATIVO                                                                EMİR KİPİ
PRESENTE                                                              Şimdiki  Zaman                                                               Singular      Plural
4)POTENCIAL                                                          ŞART KİPİ
POTENCIAL SIMPLE Basit Şart	POTENCIAL COMPESTO Bileşik Şart